O projekcie

Badania finansowane przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach projektu TANGO-V-A/0042/2021 pod tytułem: "Ocena jakości pszczół na podstawie asymetrii i rozmiarów skrzydeł"
Projekt realizowany jest na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie.
Kierownik projektu: prof. dr hab. Adam Tofilski

Szacuje się że w Polsce jest 1,68 milionów rodzin pszczelich (Bieńkowksa et al., 2020). Z reguły w każdej z tych rodzin jest jedna matka pszczela (pomijając zjawisko cichej wymiany matki, rójkę i rodziny bezmateczne). Zaleca się aby pszczelarz co roku wymieniał 30% matek pszczelich. Ponad 90% pszczelarzy stosuje się do tych zaleceń i większość z nich zwłaszcza z dużych pasiek kupuje w tym celu matki od hodowców (Bieńkowska et al., 2018). W konsekwencji co roku wymienianych jest 52% matek pszczelich z czego 21% jest kupionych od hodowców (Bieńkowska et al., 2020). Zakładając, że w Polsce jest 1,68 milionów rodzin pszczelich (Bieńkowksa et al., 2020) można oszacować, że co roku pszczelarze w Polsce kupują ponad 352 000 matek. Oszacowanie to jest nieco wyższe niż 282 256 matek pszczelich oficjalnie wyprodukowanych w Polsce (Bieńkowska et al., 2018).
Po zakupie przez pszczelarza matka pszczela jest wprowadzana do nowej rodziny pszczelej. Zabieg ten często kończy się niepowodzeniem. Sukces tego zabiegu zależy od metody poddawania matki, warunków zewnętrznych, ale także jakości matki (Taranov, 1977). Odsetek matek pszczelich przeżywających poddawanie do rodziny pszczelej wynosi od 33-80% (Medina & Goncalves, 2001; Perez- Sato & Ratnieks, 2006, Perez-Sato at al., 2008). Ryzyko śmierci zakupionej maki pszczelej spada na pszczelarza. Przy większej liczbie zakupionych matek straty z tym związane mogą być znaczne bo cena jednej matki pszczelej waha się od 25 do 500 złotych. Problemy z matkami pszczelimi są jedną z przyczyn śmiertelności rodzin pszczelich (vanEngelsdorp et al., 2008; Gray et al., 2019).
Generalnie przyjmuje się że większe matki są lepszej jakości, ponieważ mają większą liczbę rurek jajnikowych i większy zbiorniczek nasienny. W konsekwencji większe matki pszczele są w stanie złożyć większą liczbę jaj zarówno w ciągu jednej doby jaki i całego życia. Przed wejściem do Unii Europejskiej obowiązywała w Polsce norma jakości matek (BN-77/9148-02) która określała minimalną masę matki. Osobniki nie spełniające tej normy nie powinny być dopuszczone do sprzedaży. Obecnie norma ta nie obowiązuje. Nie oznacza to jednak, że problem niskiej jakości matek pszczelich przestał być aktualny.
Ocena jakości matek pszczelich na podstawie ważenia jest obarczony pewnymi problemami. Matka pszczela ważona jest zwykle na początku życia zaraz po wygryzieniu z matecznika (komórki w której się rozwija). Masa matki zmienia się znacznie w ciągu życia. W tej sytuacji u starszej matki trudno zweryfikować jaka była jej masa na początku życia i czy jest odpowiedniej jakości. Problem oceny jakości matki pszczelej niezależnie od jej wieku może rozwiązać zastosowanie do tego celu pomiarów morfologicznych. Pomiary takie najłatwiej wykonać na skrzydłach ponieważ są one płaskie i widocznych jest na nich wyraźny wzór użyłkowania.
Celem projektu jest opracowanie nowej metody oceny jakości matek pszczelich na podstawie pomiarów skrzydeł.
W przypadku śmierci poddawanej matki pszczelarz może wysłać ją do badania w celu oceny jej jakości. Jeśli jakość matki okaże się niska może domagać się zwrotu kosztów zakupu matki. Nawet jeśli pszczelarz nie uzyska zwrotu kosztów zakupu matki uzyskuje on informacje o jakości matek oferowanych przez hodowcę. Informacja ta ma istotny wpływ na zakup matek w kolejnym sezonie pszczelarskim.
Oczekuje się, że projekt ten będzie miał pozytywny wpływ na społeczność pszczelarską, ponieważ poprawi jakość matek oferowanych przez hodowców i pozwoli na eliminację z rynku nieuczciwych hodowców notorycznie sprzedających matki pszczele o niskiej jakości.

Literatura
Bieńkowska, M., Widle, J., Panasiuk, B., Gerula, D. (2018). Bee breeding activity in Poland. Proceedings of the SICAMM 2018 Conference, Mustiala, Finland, 13–15 July 2018; pp. 11–12.
Bieńkowska, M., Łoś, A., & Węgrzynowicz, P. (2020). Honey bee queen replacement: An analysis of changes in the preferences of Polish beekeepers through decades. Insects, 11(8), 544.
Gray, A., Brodschneider, R., Adjlane, N., Ballis, A., Brusbardis, V., Charrière, J. D., ... & Soroker, V. (2019). Loss rates of honey bee colonies during winter 2017/18 in 36 countries participating in the COLOSS survey, including effects of forage sources. Journal of Apicultural Research, 58(4), 479-485.
Medina, L. M., & Goncalves, L. S. (2001). Effect of weight at emergence of Africanized (Apis mellifera L.) virgin queens on their acceptance and beginning of oviposition. American Bee Journal, 141(3), 213-215.
Pérez-Sato, J. A., & Ratnieks, F. L. (2006). Comparing alternative methods of introducing virgin queens (Apis mellifera) into mating nucleus hives. Apidologie, 37(5), 571-576.
Perez-Sato, J. A., Kärcher, M. H., OH Hughes, W., & Ratnieks, F. L. (2008). Direct introduction of mated and virgin queens using smoke: a method that gives almost 100% acceptance when hives have been queenless for 2 days or more. Journal of apicultural research, 47(4), 243-250.
Taranov, G. F. (1977). Formación de los núcleos a introducción de las reinas en las estaciones grandes. Apiacta, 12(1), 5-10.
vanEngelsdorp D, Hayes J, Underwood RM, Pettis J (2008) A Survey of Honey Bee Colony Losses in the U.S., Fall 2007 to Spring 2008. PLoS ONE 3(12): e4071. https://doi.org/doi:10.1371/journal.pone.0004071