Jakość matek pszczelich

Hodowla matek pszczelich opiera się na zjawisku wychowu matek ratunkowych. Zjawisko to polega na tym, że w przypadku nagłej utraty matki pszczelej (osierocenia) robotnice wybierają niektóre z larw przeznaczonych na robotnice i rozpoczynają karmić je pokarmem dla larw matek. W konsekwencji powstają mateczniki ratunkowe, z których wygryzają się matki. Mateczniki ratunkowe budowane są na larwach w różnym wieku (Tofilski & Czekońska, 2004). Ze starszych larw wychowywane są matki o mniejszej masie, mniejszej liczbie rurek jajnikowych i mniejszym zbiorniczku nasiennym (Woyke, 1971). Cechy te wpływają na wartość użytkową matki i w związku z tym można mówić o matkach lepszej i gorszej jakości. Poza wiekiem larw z jakich wychowywane są matki na ich jakość ma wpływ między innymi: dostępność pokarmu, temperatura, obecność patogenów i chów wsobny.

Wśród cech anatomiczno morfologicznych o jakości matki najlepiej świadczy liczba rurek jajnikowych i objętości zbiorniczka nasiennego, ponieważ wielkości te bezpośrednio wpływają na maksymalną liczbę jaj składanych przez matkę w ciągu doby i w ciągu całego życia. Jednak pomiary te nie mogą być wykonane przyżyciowo. W związku z tym do badania jakości matek najczęściej używa się masy ciała, która koreluje pozytywnie zarówno z liczbą rurek jajnikowych jaki i objętością zbiorniczka nasiennego (Woyke, 1971). Jednak taka ocena jest mało dokładna ponieważ masa ciała zmienia się znacznie w trakcie życia matki (Skowronek et al., 2004). Aby poprawić dokładność pomiarów masy ciała matek wykonuje się je tuż po wygryzieniu z matecznika. Krótki czas w którym można dokonać oceny matki na podstawie masy ciała stanowi problem dla hodowców ponieważ wygryzanie matek odbywa się dniem i nocą. Hodowcy zwykle nie są w stanie wykonywać ważenia na bieżąco i niektóre matki ważne są dopiero 18 godzin po wygryzieniu, kiedy ich masa mogła ulec znacznemu obniżeniu. U kilkudniowych matek masa może się gwałtownie zmieniać z powodu pobrania pokarmu lub oddania kału. Po rozpoczęciu czerwienia masa matki zmienia się znacznie i zależy od stopnia rozwoju jajników i tempa składania jaj. Znaczne zmiany masy matki w ciągu życia powodują że ocena jakości matek wykonana zaraz po wygryzieniu nie może być później zweryfikowana.
W przeciwieństwie do masy ciała rozmiary i kształt użyłkowania skrzydeł matek pszczoły miodnej nie zmieniają się w ciągu ich życia. Dzięki temu ocena jakości matek na podstawie obrazu skrzydła jest bardziej precyzyjna i możliwa do wykonania w ciągu całego życia matek. Dodatkowo pomiar wykonany przez hodowcę będzie mógł być zweryfikowany przez pszczelarza, który zakupił matkę.
W normie branżowej BN-77/9148-02 określona jest minimalna długość skrzydła matek, jednak pomiaru tego nie można wykonać przyżyciowo ponieważ podstawa skrzydła jest ukryta w gęstych włoskach i trudno widoczna. Dodatkowo pomiar długości skrzydła jest stosunkowo mało dokładny w porównaniu do pomiarów użyłkowania, dlatego uważa się, że zamiast długości skrzydła lepiej mierzyć użyłkowanie (Dedej i Nazzi, 1994).
Ocena na podstawie użyłkowania skrzydła uwzględnia nie tylko rozmiar ale także asymetrię skrzydeł. Wcześniejsze badania wykazały, że pomiary skrzydeł mogą być wykonane automatycznie przy użyciu programu komputerowego. Pomiary automatyczne są szybsze i bardziej dokładne od pomiarów manualnych (Tofilski, 2007).
Ocena matek na podstawie użyłkowania skrzydła ma wiele zalet w porównaniu do oceny na podstawie masy ciała. Rozmiary i kształt skrzydła w przeciwieństwie do masy nie zmieniają się w ciągu całego życia matki. W związku z tym ocena matki nie musi być ograniczona do krótkiego okresu po wygryzieniu z matecznika i może być weryfikowana w ciągu całego życia matki. Dzięki zastosowaniu automatycznych pomiarów skrzydła opartych na analizie obrazu ocena jakości matek może być precyzyjna i stosunkowo mało pracochłonna.
Od czasu kiedy norma branżowa na matki pszczele przestała obowiązywać większość producentów matek zaprzestała badania ich jakości. W konsekwencji pojawiły się liczne głosy pszczelarzy zaniepokojonych niską jakością matek pszczelich (Kruk, 2017). Jest to sytuacja niekorzystna dla pszczelarzy, którzy nie tylko ponoszą koszty matek, ale także narażeni są na pogorszenie stanu rodzin pszczelich i w konsekwencji obniżenie zysków. Badanie jakości matek jest w interesie pszczelarza, ponieważ pozwala na wybór dostawcy oferującego matki wyższej jakości. Fakt, że część matek nie jest przyjmowanych przez pszczoły pozwala na przesłanie ich do zbadania przez specjalistów. Jeśli któraś z matek nie spełnia obowiązujących kiedyś norm, pszczelarz może domagać się zwrotu kosztów takiej matki. Wprawdzie producent matki nie jest zobligowany przez prawo do dokonania takiego zwrotu, to większość producentów matek prawdopodobnie pozytywnie rozpatrzy reklamację aby nie stracić potencjalnego klienta i zmniejszyć straty wizerunkowe.

Literatura
Dedej, S., & Nazzi, F. (1994). Two distances of forewing venation as estimates of wing size. Journal of Apicultural Research, 33(1), 59-61.
Kruk C., (2017). Wychów matek pszczelich. I Pomorska Konferencja Pszczelarska, p. 103-111.
Skowronek, W., Bieńkowska, M., & Kruk, C. (2004). Changes in body weight of honey bee queens during their maturation. Journal of Apicultural Science, 48(2), 61-68.
Tofilski, A., & Czekonska, K. (2004). Emergency queen rearing in honeybee colonies with brood of known age. Apidologie, 35(3), 275-282.
Tofilski, A., & MacLeod, N. (2007). Automatic measurements of honeybee wings. Automated object identification in systematics: theory, approaches, and applications, CRC Press, Boca Raton, Florida, 289-298.
Woyke, J. (1971). Correlations between the age at which honeybee brood was grafted, characteristics of the resultant queens, and results of insemination. Journal of Apicultural Research, 10(1), 45-55.